Gần đây, từ “nghiện Internet” đã được các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý/hoạch định chính sách nhắc đến nhiều hơn. Nó như là một “căn bệnh xã hội mới” đang trở nên trầm trọng, bởi những hệ lụy mà nó mang lại cho đời sống, sức khỏe, tâm lý của con người nhất là ở độ tuổi thanh thiếu niên.
Có thể hiểu một cách khái quát nghiện Internet ở thanh - thiếu niên liên quan đến việc sử dụng quá mức các trang mạng xã hội để chơi trò chơi (chơi game) và các mục đích khác, đến mức nó cản trở cuộc sống hàng ngày và khả năng ra quyết định. Nghiện game là khi trẻ không thể cắt giảm việc sử dụng Internet, bận tâm đến các hoạt động trực tuyến và xuất hiện các triệu chứng như lo lắng, buồn chán hoặc khó chịu sau vài ngày không lên mạng. Nghiện Internet ở thanh thiếu niên không phải là chỉ khi họ sử dụng nội dung không phù hợp với độ tuổi hoặc chơi game; đúng hơn, đó là về việc sử dụng quá mức bất kỳ hoạt động trực tuyến nào. Một số triệu chứng nghiện Internet bao gồm: thức khuya, thậm chí không ngủ để truy cập Internet; không nhận biết được thời gian khi truy cập Internet; trở nên kích động, chán nản, cáu kỉnh hoặc tức giận khi Internet bị gián đoạn; không làm bài tập về nhà hoặc việc vặt; thích thời gian lên Internet hơn là thời gian xã hội với gia đình hoặc bạn bè; không tuân thủ giới hạn thời gian sử dụng Internet; lén lút lên mạng khi không có ai xung quanh; hình thành mối quan hệ mới với những được kết nối thông qua Internet; mất hứng thú với các hoạt động khác.
Tại Việt Nam, theo điều tra quốc gia về thanh niên do Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới và Quỹ nhi đồng Liên hiệp quốc tiến hành vào năm 2005 cho thấy 50% thanh thiếu niên ở thành thị và 13% thanh thiếu niên ở nông thôn đã sử dụng Internet. Phần lớn thanh thiếu niên trong nghiên cứu này, 69% trong số đó cho biết họ sử dụng Internet để trò chuyện và 62% cho biết họ sử dụng Internet để chơi trò chơi trực tuyến. Một nghiên cứu khác vào năm 2004 đã xác định Internet là một không gian mới ở Việt Nam, nơi mà thanh thiếu niên có thể trao đổi khá thoải mái . Mới nhất, theo số liệu báo cáo Digital Việt Nam 2020 tính đến tháng 1 năm 2020, có 68.17 triệu người sử dụng Internet chiếm 70% dân số, trong số đó có 65 triệu người dùng các trang mạng xã hội chiếm 67% dân số của cả nước. Trong đó, tổng số người sử dụng các dịch vụ có liên quan tới Internet tại Việt Nam đã chính thức tăng khoảng 6,2 triệu (tăng hơn 10,0% kể từ tháng 01 năm 2019 tính đến năm tháng 01 năm 2020. Cũng theo số liệu từ báo cáo này, trung bình hằng ngày một người ở nước ta dành 6 giờ 30 phút (tức hơn ¼ ngày) để sử dụng/truy cập Internet. Trong đó, khoảng 2 giờ 22 phút cho việc sử dụng các trang mạng xã hội, 2 giờ 09 phút cho việc xem truyền hình, 1 giờ 01 phút cho việc nghe nhạc và các dịch vụ trực tiếp và 1 giờ cho việc chơi điện tử . Điểm đáng chú ý là 70,1% người dùng các trang mạng xã hội ở nước ta có độ tuổi từ 13 đến 34.
Giới trẻ nghiện các trang mạng xã hội. (Ảnh: Minh họa )
Các nghiên cứu khoa học xã hội cũng như của các nghiên cứu của y học, sinh học đã chỉ rất rõ những hệ lụy/tác động tiêu cực của hiện tượng “nghiện Internet” đối với xã hội nói chung và với bản thân con người và với thanh thiếu niên nói riêng. Trong phạm vi của việc phân tích những yếu tố tác động đến tình trạng nghiện Internet ở thanh thiếu niên Việt Nam hiện nay từ phương diện của những yếu tố xã hội, chúng tôi có đề xuất một số khuyến nghị mang tính hàm ý về giải pháp, cụ thể:
Thứ nhất, đối với các gia đình, đặc biệt là những gia đình hạt nhân ở các đô thị, vùng ven đô cần dành nhiều thời gian hơn để quan tâm, chăm sóc, dạy dỗ đối với con cái trong gia đình. Muốn vậy, cần có sự chủ động, tính khoa học trong sắp xếp/bố trí giữa các loại hình công việc. Cần thay đổi phương thức tiếp cận theo hướng chủ động đối với sử dụng Internet, tăng cường sự hiểu biết trên Internet để có thể dạy dỗ con cái sử dụng Internet đúng mục đích, phù hợp; hiểu biết về Internet hơn cũng là phương cách kiểm soát việc sử dụng Internet của con cái linh hoạt, khoa học và đảm bảo tính chặt chẽ.
Thứ hai, đối với các nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân cần tinh giản, giảm bớt các nội dung, chương trình học không còn cần thiết, các học phần lý thuyết không phù hợp với cuộc sống hiện đại. Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các buổi học kỹ năng, thể dục thể thao, các hoạt động vận động để giúp học sinh có thể học hỏi được thêm nhiều các kỹ năng sinh tồn trong thực tiễn cuộc sống đồng thời có sự phát triển về thể chất. Có các biện pháp phòng ngừa, trừng phạt đối với các bất ổn, bạo lực học đường. Các thầy cô giáo cần tăng cường quan tâm, động viên, khích lệ các em học sinh trong học tập, rèn luyện, giúp đỡ các em trong những tình huống thực tế.
Hội thi Con đường di sản Khánh Hòa. Ảnh: Thành Đoàn Nha Trang.
Thứ ba, các cấp chính quyền từ Trung ương tới địa phương cần tăng cường các biện pháp dành quỹ đất xây dựng khu vui chơi, giải trí cho thanh thiếu niên, đặc biệt là trong các dịp hè. Đối với các cơ quan chức năng cần quản lý chặt chẽ, kiểm duyệt nghiêm ngặt các nội dung được đăng tải trên Internet; có những chế tài xử phạt thật nghiêm minh/đủ sức răn đe đối với các chủ thể tạo ra các trang website đen, bẩn trên Internet, các game online có nội dung trái với thuần phong mỹ tục/kích động bạo lực,...
Nghiện Internet ở thanh thiếu niên Việt Nam đã được các nhà khoa học đưa ra từ những năm đầu thập niên thứ hai của thế kỷ XXI cho đến nay và đang trở thành một trong những hội chứng “nghiện” để lại nhiều hệ lụy, tác động xấu mang tính lâu dài tới cộng đồng, tới xã hội. Những nguyên nhân/nguồn gốc của hiện tượng “nghiện Internet” đã được các phương tiện truyền thông đại chúng, các nhà nghiên cứu ở các khoa học khác nhau chỉ ra khá toàn diện đầy đủ. Tuy vậy, những hệ lụy/tác động tiêu cực đó không đơn thuần chỉ mang lại những tác động tiêu cực cho xã hội, nó còn gây ra những tác động tiêu cực khác ảnh hưởng lớn tới sự phát triển toàn diện về nhân cách, phẩm chất, đạo đức và năng lực, sức khỏe, hành vi, tâm lý của thanh thiếu niên – những người chủ tương lai đất nước. Do đó, cốt lõi của vấn đề “nghiện Internet” ở thanh thiếu niên ở Việt Nam hiện nay đòi hỏi cả xã hội, cả hệ thống chính trị cần nhận diện đúng đắn, đầy đủ các chiều cạnh của những yếu tố/điều kiện xã hội tác động đến hiện tượng này để có các biện pháp giáo dục phù hợp, mang tính khả thi từ gia đình, nhà trường, xã hội nhằm giảm thiểu nó trong tiến trình phát triển của đất nước trước những bối cảnh, điều kiện mới.
Trương Khánh Vọng