Sinh thời, một trong những điều Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn trăn trở là xây dựng Đảng cầm quyền trong sạch, vững mạnh, để Đảng xứng đáng là đạo đức, là văn minh; mỗi cán bộ, đảng viên của Đảng thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, là người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Những chỉ dẫn của Người trong bản Di chúc về xây dựng Đảng về đạo đức, đến nay vẫn còn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn.
Giá trị lý luận xây dựng Đảng về đạo đức của Di chúc
Trong các tác phẩm của mình, Hồ Chí Minh chưa sử dụng khái niệm xây dựng Đảng về đạo đức, nhưng trên thực tế, tư tưởng xây dựng Đảng về đạo đức đã được thể hiện rất rõ trong cả tư duy lý luận và hoạt động thực tiễn của Người. Hồ Chí Minh luôn cho rằng, xây dựng Đảng về đạo đức là đạo đức cách mạng. Người viết: “Đảng là gì? Đảng là mỗi chúng ta. Đảng lớn lên là do mỗi chúng ta lớn lên” (1). Xây dựng Đảng về đạo đức thực chất là thực hành các chuẩn mực đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhằm nâng cao sức mạnh và uy tín của Đảng. Những luận điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức được thể hiện rất rõ trong Di chúc.
Bản Di chúc năm 1965, nội dung đầu tiên, việc trước tiên là Người nói về Đảng. Người viết: “Trước hết nói về Đảng – mà trong đó, Đoàn kết là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và của dân ta. Người căn dặn: “Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình” (2). Đoàn kết là một phẩm chất tốt đẹp hàng đầu của phạm trù đạo đức, là nội dung cốt lõi, tư tưởng lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và đây cũng là truyền thống quý báu của Đảng, của dân tộc. Có đoàn kết, Đảng mới đủ sáng suốt đề ra chủ trương, đường lối lãnh đạo đúng đắn và đảm đương vai trò hạt nhân lãnh đạo toàn dân thực hiện thắng lợi sự nghiệp cách mạng rất vĩ đại, lớn lao, nhưng cũng gặp nhiều khó khăn, thử thách. Xây dựng Đảng về đạo đức tức là cần xây dựng sự đoàn kết, nhất trí trong Đảng. Kiên quyết đưa ra khỏi tổ chức đảng những đảng viên cơ hội, bè phái, mang nặng chủ nghĩa cá nhân, vì động cơ thấp hèn, gây chia rẽ, mất đoàn kết. Đảng giữ gìn truyền thống đoàn kết, thống nhất nghĩa là để Đảng có sức mạnh, là “hạt nhân trong sạch” lãnh đạo sự nghiệp cách mạng.
Trong Di chúc, Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn: “Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân” (3). Không phải ngẫu nhiên mà Hồ Chí Minh lại yêu cầu Đảng cầm quyền cần thực hiện những yêu cầu rất cụ thể, bằng việc nhấn mạnh chữ “Thật” nhiều như vậy. Điều đó cho thấy, dường như đã có sự cân nhắc, suy nghĩ cẩn trọng, trước đòi hỏi cấp bách của thực tiễn. “Thật” là phạm trù đứng hàng đầu nội hàm đạo đức. “Thật” đối lập với giả dối, với qua loa, nửa vời, không đến nơi, đến chốn. Người muốn nhấn mạnh ở những điều đối với Đảng đạo đức phải quan tâm thực hiện cho tốt, đó là không giả dối, nửa vời. Quan điểm “đầy tớ” được hiểu là cán bộ, đảng viên, là người chăm lo phục vụ nhân dân - mà phục vụ toàn tâm, toàn ý; tôn trọng, lễ phép với dân. Hồ Chí Minh còn nhắc nhở cán bộ là “một người phải Cần, Kiệm, Liêm nhưng còn phải CHÍNH mới là người hoàn toàn” (4). Người cán bộ cần có đạo đức vì “tâm có trong thì trí mới sáng”. Nếu có đạo đức, cán bộ sẽ từ cái đức vươn tới cái trí để đạt tới sự hoàn thiện về nhân cách.
Hồ Chí Minh cũng chỉ rõ mối quan hệ giữa “Đảng cầm quyền” với đạo đức. Đảng cầm quyền thì phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Trên thực tế có quyền lực dễ có xu hướng tha hóa. Có quyền mà không có lương tâm là hỏng. Hồ Chí Minh cho rằng, đạo đức là gốc rễ của người cán bộ, đảng viên, là cội nguồn sức mạnh để người cách mạng luôn giữ được sự trung thành với lý tưởng và vượt mọi khó khăn để thực hiện tốt nhiệm vụ Đảng giao. Đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trước mắt là không lùi bước trong mọi hoàn cảnh khó khăn của nhiệm vụ cách mạng, không phản bội khi cách mạng gặp khó khăn; không kiêu ngạo, tự mãn, công thần khi cách mạng giành thắng lợi. Đạo đức cách mạng giúp cán bộ, đảng viên tránh được các thói tật tầm thường như sự tỵ nạnh, kèn cựa về danh lợi. Đặc biệt, đạo đức sẽ giúp người cán bộ tránh được sự thoái hóa, biến chất khi có trong tay quyền lực.
Hồ Chí Minh là nhà cách mạng đầu tiên nhấn mạnh việc xây dựng Đảng về đạo đức nhưng Người không “đẩy” đạo đức lên vị trí “độc tôn”, không coi đạo đức là công cụ duy nhất để xây dựng Đảng hay an dân, trị quốc mà luôn chủ động kết hợp hài hòa “đức trị” với “pháp trị”.
Bằng tư duy biện chứng và chủ nghĩa nhân văn cao cả, mọi vấn đề trong công tác xây dựng Đảng về đạo đức đều được Hồ Chí Minh giải quyết hài hòa và tất cả đều hướng tới mục đích cuối cùng là xây dựng văn hóa Đảng,“văn hóa làm người” cho đội ngũ cán bộ, đảng viên để trên cơ sở đó, họ sẽ vì dân được tốt hơn. Khi đạo đức là “gốc” của con người thì xây dựng Đảng về đạo đức là xây dựng Đảng từ gốc và đây là nhiệm vụ then chốt của nhiệm vụ then chốt.
Ý nghĩa hiện nay
Đại hội XII (01/2016) của Đảng đã đặt nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng lên hàng đầu với mục tiêu toàn diện là: “Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức”. Lần đầu tiên, “xây dựng Đảng về đạo đức” đã được đưa vào văn kiện Đại hội cùng với xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức. Bởi vì, đạo đức cách mạng là một thuộc tính bản chất của Đảng, là điều kiện để Đảng và mỗi đảng viên của Đảng thực hiện, phát huy vai trò lãnh đạo đối với quần chúng.
Trong gần 90 năm qua, mặc dù trải qua nhiều giai đoạn khó khăn, gian khổ, Đảng ta vẫn giữ vững bản chất của một Đảng cách mạng chân chính, phần lớn cán bộ, đảng viên vẫn giữ vững đạo đức, phẩm chất cách mạng. Đại hội XII của Đảng nhận định, “Đảng ta giữ vững được bản lĩnh chính trị, bản chất cách mạng, kiên định mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, kiên định đường lối đổi mới. Đảng ta xứng đáng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”.
Tuy nhiên, bên cạnh đó, Đảng cũng thẳng thắn chỉ ra những yếu kém, khuyết điểm về xây dựng Đảng, trong đó có lĩnh vực xây dựng Đảng về đạo đức. Đó là: “Tình trạng tham nhũng, lãng phí còn nghiêm trọng với biểu hiện ngày càng tinh vi, phức tạp, gây bức xúc trong dư luận, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi; có mặt, có bộ phận còn diễn biến phức tạp hơn”. Hiện nay, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ thực sự là nghiêm trọng. Sự suy thoái về đạo đức, lối sống, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí chưa bị đẩy lùi. Tội phạm và tệ nạn xã hội còn diễn biến phức tạp, đạo đức xã hội có mặt xuống cấp nghiêm trọng, gây nhức nhối trong xã hội. Đại hội Đảng XII tách xây dựng Đảng về đạo đức thành một nội dung tương đối độc lập, trong mối quan hệ với các lĩnh vực về xây dựng Đảng, về chính trị, tư tưởng, tổ chức, là sự nhận thức đầy đủ, toàn diện về xây dựng Đảng là một bước tiến trong nhận thức của Đảng về công tác xây dựng Đảng, kế thừa phát triển quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng về đạo đức được thể hiện rõ trong nhiều tác phẩm và thấm đẫm trong bản Di chúc.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhắc nhở: Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong. Để thực hiện Nghị quyết Đại hội XII, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TW, Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15 tháng 5 năm 2016 của Bộ Chính trị, Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, cũng nêu rõ: “Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là một nội dung quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng”; Trung ương ra Quy định, Về trách nhiệm nêu gương trước hết là ủy viên Bộ Chính trị, ủy viên Ban Bí thư, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương, cũng theo tinh thần Di chúc. Triển khai các nghị quyết, chỉ thị của Đảng về xây dựng Đảng về đạo đức, sự hưởng ứng của các cấp ủy, của quần chúng nhân dân, đã tạo nên một xung lực mới trong công tác xây dựng Đảng. Điều này đã góp phần quan trọng xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức.
Những quan điểm xây dựng Đảng về đạo đức theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với công tác xây dựng Đảng hiện nay vẫn mang tính lý luận, thực tiễn cấp bách và sâu sắc, theo đó, cần phải nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của xây dựng Đảng về đạo đức. Đức là gốc; lấy đức làm trọng. Đồng thời, gắn kết xây dựng Đảng về đạo đức với các nội dung xây dựng Đảng về tư tưởng, chính trị và tổ chức, trong đó xây dựng Đảng về đạo đức là một nội dung độc lập, không thể thiếu, tạo thành tổng thể hoàn chỉnh trong công tác xây dựng Đảng. Đó vừa là sự kế thừa, vận dụng, phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh, vừa là đòi hỏi của thực tiễn hiện nay.
Trần Lê Na
Trường Chính trị tỉnh Khánh Hoà
Chú thích:
(1) Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 13, Nxb.CTQG, H.2011, tr.272.
(2), (3), (10), (11), (13), (15), Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, Tập 15, tr.611, 611-612, 616, 616, 672, 616.
(4) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, Tập 6, tr.129.
(5), (6) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, Tập 5, tr.291, 289.
(7) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, Tập 11, tr.603.
(8), (14) Phạm Văn Đồng (2012), Hồ Chí Minh - tinh hoa và khí phách dân tộc, Nxb.CTQG, H, tr.29, 203.
(9) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, Tập 10, tr.377.
(12) Hồ Chí Minh Toàn tập, Sđd, Tập 4, tr.19.